ដោយ ចន.ឌី ឆរឆី អារី

ទីប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា និងជា
ព្រឹទ្ធបុរស មហាវិទ្យាល័យហាល់មីលតុន លូហ្គា សិក្សាអន្តរជាតិ និងកិច្ចការសកល 

នៃសាកលវិទ្យាល័យ អីនឌីអាណា (សហរដ្ឋអាមេរិក)

ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានទសវត្សរ៍បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានទទួលរងនូវអំពើនិទណ្ឌភាពដោយគ្មានដែនកំណត់។ ស្ថាបនិកនៃឧក្រិដ្ឋកម្មដ៏ឃោរ ឃៅបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ មួយចំនួនមិនត្រូវបាននាំយកមកកាត់ទោស ដោយដំណើរការតាមផ្លូវច្បាប់ដែលអាចទុកចិត្តបាន។ អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម មានការធុញទ្រាន់ នឹងការឈឺចាប់ ដោយមានក្តីសង្ឃឹមតិចតួចសម្រាប់ការស្វែងរកយុត្តិធម៌។ ក្តីសង្ឃឹមរបស់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម បានកើតមានឡើងវិញ បន្ទាប់ពីមានការបង្កើតអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា នៅឆ្នាំ២០០៤ ដែលជាសាលាក្តីរៀប ចំនិងដំណើរការដោយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងអង្គការសហប្រជាជាតិ។ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីផ្តល់យុត្តិធម៌ចំពោះ អំពើដ៏ឃោរឃៅរបស់របបខ្មែរក្រហម រួមមានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម និងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។ អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម បានស្វាគមន៍យ៉ាងលើសលប់ចំពោះសាលាក្តីនេះ ថាគឺជាឱកាសមួយដើម្បីជំរុញឲ្យមានការពិត យុត្តិធម៌ និងការផ្សះផ្សាជាតិ។

ដំណើរការរបស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ត្រូវបានលាតត្រដាងក្នុងរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។ ព្រះរាជអាជ្ញាជាតិ និងអន្តរជាតិ អ្នកស៊ើបអង្កេត ចៅក្រម មេធាវី និងបុគ្គលិក បានបង្កើតនូវវិធានការណ៍ និងនីតិវិធីដ៏ស្មុគស្មាញមួយ ដើម្បីគ្រប់គ្រងតុលាការ “ចម្រុះ” ដ៏ស្មុគស្មាញមួយនេះ។ បន្ទាប់មក ក្រុមអ្នកស៊ើបអង្កេតបានចេញទៅស៊ើបអង្កេតឧក្រិដ្ឋកម្មជាច្រើន នៃរបបខ្មែរក្រហម។ សំណុំរឿងទី១ គឺផ្តោតទៅលើអំពើឃោរឃៅនៅមន្ទីរសន្តិសុខស-២១ ដ៏ល្បីអសោចនៅទួលស្លែង ដែលដឹកនាំដោយ កាំង ហ្កេកអ៊ាវ ហៅ ឌុច។ ការកាត់ក្តីដ៏មានរយៈពេលយូរនៅក្នុងសំណុំរឿងនេះ បានបង្ហាញនូវឯកសារ និង ភ័ស្តុតាងកោសល្យវិច្ច័យយ៉ាងច្រើន ព្រមទាំងសក្ខីកម្មដោយសាក្សីអ្នកជំនាញ និងអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមប្រកបដោយសេចក្តីក្លាហានមួយចំនួន។ នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១០ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា បានកាត់ទោស ឌុច ពីឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ការធ្វើមនុស្សឃាត និងការធ្វើទារុណកម្ម ដែលជាសាលក្រមដ៏គួរឱ្យទុកចិត្តជាលើកដំបូងក្នុងរយៈពេលជាង៣០ឆ្នាំ សម្រាប់អំពើឃោរឃៅនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ សំណុំរឿងទីពីររបស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា បានផ្តោតទៅលើឧក្រិដ្ឋកម្មជាច្រើននៅ ទូទាំងប្រទេស ដែលបានប្រព្រឹត្តដោយមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហម។ ការកាត់ក្តីលើកដំបូងនៅក្នុងសំណុំរឿងនេះគឺជារឿងស្មុគស្មាញ ដោយសារមានជនជាប់ចោទច្រើននាក់ ការស៊ើបអង្កេតយ៉ាងទូលំទូលាយ និងការចូលរួមពី “ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី” រាប់ពាន់នាក់ ដែលនៅរស់រានមានជីវិតតំណាងឱ្យការកាត់ទោស ដែលជាផ្នែកមួយនៃការឈានមុខរបស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា សម្រាប់ការចូលរួមរបស់ជនរងគ្រោះដ៏ច្រើនបង្អស់។ ជនជាប់ចោទពីររូប ក្នុងចំណោមជនជាប់ចោទទាំងបួនរូប មិនត្រូវបានទទួលសាលក្រមដាក់ទោសទណ្ឌនោះទេ។ អៀង ធីរិទ្ធ អតីតរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសង្គមកិច្ចនៃរបបខ្មែរក្រហម ត្រូវបានតុលាការរកឃើញថា មិនមានកាយសម្បទាគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការចូលរួមសវនាការ ដោយសារមានជំងឺវង្វេង ហើយស្វាមីរបស់គាត់ឈ្មោះ អៀង សារី ដែលជាអតីតរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសនៃរបបខ្មែរក្រហម បានទទួលមរណភាពក្នុងអំឡុងពេលសវនាការដែលចំណាយពេលយ៉ាងយូរមួយនេះ។ ជនជាប់ចោទនៅរស់ពីររូប ដែលជាមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហមគឺ នួន ជា និង ខៀវ សំផន ត្រូវបានកាត់ទោសពីឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិក្នុងឆ្នាំ២០១៤។ នៅក្នុងការកាត់ក្តីលើកទីពីរ ជនជាប់ចោទទាំងពីរ ត្រូវបានរកឃើញដោយអង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងថា មានពិរុទ្ធភាពពីឧក្រិដ្ឋកម្មអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្រ្គាម និងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែមានតែ ខៀវ សំផន ប៉ុណ្ណោះដែលនៅរស់រានមានជីវិត ដើម្បីទទួលការផ្តន្ទាទោសនៅ បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍នៅចំពោះមុខតុលាការកំពូល។

មានប្រតិកម្មចម្រុះពីអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមអំពីដំណើរការរបស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា។ ប្រជាជនជាច្រើនបានកោតសរសើរ និងទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីឱកាសដើម្បីចូលរួមក្នុងនាមជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី ហើយអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ខ្លះទៀតបានចូលរួមក្នុងដំណើរការ ដោយការចែករំលែករឿងរ៉ាវរបស់ខ្លួន។ ប្រជាជនជាច្រើនទៀត ក៏បានតាមដានដោយផ្ទាល់នៃដំណើរការនេះនៅក្នុងសាលសវនាការដ៏ធំទូលាយរបស់ អ.វ.ត.ក. ហើយប្រជាជនផ្សេងទៀតក៏បានចូលរួមក្នុងដំណើរការនេះ តាមរយៈព្រឹត្តិការណ៍ផ្សព្វផ្សាយជាប្រចាំដែលរៀបចំដោយសាលាក្តី និង ដៃគូអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលរបស់ខ្លួន។ ប្រជាជនជាច្រើនបានសាទរភាពយុត្តិធម៌ នៅពេលដែលតុលាការប្រកាសសាលក្រម ហើយបានកោតសរសើរចំពោះសំណងសមូហភាព និងសំណងផ្លូវចិត្ត ដែលតុលាការបានផ្តល់ឲ្យតាមរយៈការសហការជាមួយអង្គការសង្គមស៊ីវិល។ ក៏ប៉ុន្តែ រយៈពេល ភាពស្មុគស្មាញ និងការផ្តោតទៅលើផ្នែកច្បាប់មានកម្រិត នៃដំណើរការនីតិវិធីក៏បានធ្វើឱ្យអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមមួយចំនួនមានការខកចិត្ត។ អ្នកនៅរស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ជាច្រើនបានបាត់បង់ជីវិត ដោយមិនបានឃើញមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហមត្រូវបាននាំយកមកកាត់ទោស។ អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមផ្សេងទៀត បានសោកស្ដាយចំពោះការដែលអ្នកទទួលខុសត្រូវមានចំនួនតិចតួចត្រូវបានចោទប្រកាន់ ហើយនិងចង់បានដំណើរការដែលផ្តោតបន្ថែមទៀត ទៅលើឧក្រិដ្ឋកម្មដែលខ្លួនគាត់ផ្ទាល់បានជួបប្រទះ និងបានឃើញជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ អ្នកខ្លះយល់ឃើញថា សាលាក្តីនេះជារឿងនយោបាយ។ សូម្បីតែអ្នកដែលគាំទ្របំផុតនៃដំណើរការរបស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា បានមើលឃើញថា វាគ្រាន់តែជាទិដ្ឋភាពមួយនៃដំណើរស្វែងរកយុត្តិធម៌ដ៏ទូលំទូលាយមួយ។

ការតាំងពិព័រណ៍១៦ផ្ទាំង ដែលផ្ទាំងនីមួយៗតំណាងឱ្យរយៈពេលមួយឆ្នាំនៃដំណើរការរបស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា។ ផ្ទាំងទាំងអស់នេះបង្ហាញចំណុចសំខាន់ៗអំពីភាពជោគជ័យ និង ភាពខ្វះខាតនៃដំណើរការការកាត់សេចក្តី។ កាលប្បវត្តិនៃការស៊ើបអង្កេតរបស់តុលាការដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមកលើឧក្រិដ្ឋកម្ម នៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ការចោទប្រកាន់ទៅលើ មេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់របបខ្មែរក្រហម ការកាត់ក្តីដ៏ចម្រូងចម្រាស និងសាលក្រមជាប្រវត្តិ សាស្រ្ត។ ការតាំងពិព័រណ៍នេះក៏បង្ហាញពីដែនកំណត់របស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ដូចជាយុត្តាធិការចង្អៀត និងឧបសគ្គលើការរៀបចំសម្រាប់ការចូលរួមរបស់ជនរងគ្រោះ។ ផ្ទាំងពិព័រណ៍នេះក៏បានបង្ហាញអំពីបញ្ហាប្រឈមរបស់សាលាក្តី ដោយរួមមានការខ្វែងគំនិតគ្នាលើផ្លូវច្បាប់ បញ្ហាប្រឈមផ្នែករដ្ឋបាល និងការមិនស្របគ្នាក្នុងការកាត់ទោសជាបន្ថែមទៀត។ ជារួម គឺផ្ទាំងពិព័រណ៍នេះបង្ហាញពីដំណើរការរបស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ថាជាជំហានដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងការស្វែងរកយុត្តិធ៌មនៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ជូនដល់អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ប៉ុន្តែជាដំណើរការមួយនៅមានកម្រិត និងមិនល្អឥតខ្ចោះ។ កាលប្បវត្តិនៃបទពិសោធន៍របស់ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា នេះបានចង្អុលបង្ហាញអំពីតម្រូវការបន្តជំរុញក្នុងការវិនិយោគទៅលើការចងចាំនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ និងយុត្តិធម៌នៅប្រទេសកម្ពុជា៕